تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان، چند هزار سال سنت و خاطره جمعی را در بر می گیرد. مسلما سنت ها و آیین های هر قومی در یک گذر بلند تاریخی شکل می گیرند و در طی عبور از دالان های پر پیچ و خم تاریخ، دگرگونی ها، کاستی و افزونی های زیادی را به خود می بینند. عید نوروز نیز از این قاعده تمدنی و تاریخی مستثنی نیست.
رستاخیز طبیعت
تاریخ باستان شناسان که روایت های تاریخی خود را بر پایه بررسی عینی و علمی داده های باستان شناسانه و منابع معتمد تاریخی می نویسند، از چند عید یا سور باستانی سخن می گویند و نه یک عید! بر پایه گفته های علمی این دانشمندانِ گذشته کاو، ایرانیان باستان در گاهشماری خود، هفته نداشتند. آنها سال را به دوازده ماه و ماه ها را به سی روز مساوی تقسیم می کردند و در پایان سال هم پنج روز به مجموع روزهای سال اضافه می کردند. به این پنج روز افزوده شده، پنجه دزدیده می گفتند. عادت ایرانیان باستان بر این بود که در پایان هر ماه سوری برگزار می کردند!
دوازده جشن برای دوازده ماه سال !
در روایت تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان،گفته شده که ایرانیان در سال دوازده عید یا سور داشتند که عید آغاز سال یا نوروز یکی از آنها به شمار می رفت. اما چه شد که همه یازده عید دیگر فراموش شدند و تنها عید نوروز، زنده ماند؟ شاید چون این عید در میان دوازده سور یا عید باستانی از همه مهم تر بود؟ و چرا نباشد؟ نوروز، سرآغاز سال نو و رویش دوباره طبیعت پس از زمستان خوابی مرگ گونه آن است. سال نو و رستاخیز طبیعت به همه چیز جانی تازه می بخشند. بعد اینکه شاید فراموش شدن آن یازده جشن دیگر، خیلی هم از روی فراموشی نباشد؟ شاید تغییری جامعه شناختی و اقتصادی در کار بوده؟ احتمالا بزرگ شدن و توسعه روستاها و تبدیل آنها به شهرها در این استحاله بی تاثیر نبوده باشد.
وقتی یک هسته اولیه تمدنی، بزرگ شود و توسعه پیدا کند، برپایی جشن هایی در اندازه آن، پر هزینه تر و سخت تر می شود. برخلاف جامعه های کوچک روستایی که برپایی این جشن ها، نیازی به برنامه ریزی های پیچیده ندارد.
تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان
درباره تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان باید گفت که نوروز در گذشته های دورِ تاریخ این سرزمین ریشه دارد. البته جشن های مشابهی در بین النهرین برگزار می شد که شخصیت محوری آنها، دوموزی یک خدای گیاهی بود. این خدا در تابستان می مرد و در همه زمستان در زیر زمین و در قلمرو خدای مرگ به سر می برد. بهار، رستاخیز دوباره این خدا و بازگشت وی به روی زمین را رقم می زد. این بازگشت توسط مردم آن سرزمین جشن گرفته می شد. اما در ایران، نوروز قابل ردگیری است. ردپای جشن نوروز را تا دوره اشکانیان می توان ردیابی کرد. از دوره سامانیان نیز متن تاریخی معتبری به نام تاریخ بخارا باقی مانده که در آن به صراحت از این آیین باستانی یاد شده است.
سفره هفت سین
شاید هفت سین به صورتی که امروزه دیده می شود در تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان، پیشینه ای نداشته باشد. در همه جای ایران هم به این شکل به عینه دیده نمی شود. دراستان فارس از سفره هفت میم سخن به میان آورده می شود. با این حال، نمادگرایی نیرومند سفره هفت سین نشان می دهد که جشن نوروز برای ذهن ایرانی، ارزشی نمادین دارد.
روشن کردن آتش
آتش در تاریخ عید نوروز و رسم و رسوم ایرانیان، عنصر اصلی است. چهارشنبه سوری مستقیما با آتش سر و کار دارد و معنای تطهیر کننده آن را به خوبی به نمایش می گذارد. در این روز ایرانیان از روی کپه های آتشِ افروخته، می پرند و می گویند: سرخی تو از من، زردی من از تو!
