تاریخچه پیدایش صحافی

تاریخچه پیدایش صحافی به دوران پس از اختراع چاپ توسط گوتنبرگ در ۱۴۴۰م. برمیگردد; که بازار چاپ و نشر کتاب رونق بسیاری داشت. با افزایش تعداد باسوادان و به تبع آن رونق بیشتر بازار نشر، بازار صحافی نیز گرم شد. بعضی از صحافان عاشقانه و هنرمندانه به این کار می‌پرداختند؛ و حتی گاهی جلد را از محتوا ارزشمندتر، می‌ساختند.

تاریخچه صحافی در دنیا

تا اوایل قرن بیستم، یعنی پیدایش صحافی ماشینی; صحافی به صورت دستی انجام می شد; از سال ۱۹۳۰ به‌ بعد، یعنی با پیدایش نخستین ماشین‌های مجهز صحافی; تمامی مراحل صحافی توسط ماشین انجام می‌گرفت, البته امروزه هنوز هم صحافی به صورت دستی انجام می شود. صحافی دستی استحکام بیشتری دارد; ولی بدیهی است که بسیار کندتر از صحافی ماشینی انجام می‌گیرد; صحافی ماشینی با اختراع ماشین‌های مجهزتر همواره در حال تکامل بوده است.

در دهه ۱۹۵۰; صحافی بدون نخ موسوم به “ته‌چسب” ابداع و مرسوم شد. این شیوه صحافی که بدون استفاده از عمل دوخت و به‌وسیله ماشین انجام می‌گرفت، جانشین ته‌دوزی شد. از این پس با استفاده از تسمه نقاله، مراحل صحافی با سرعت زیاد و در یک خط تولید انجام گرفت.

در اوایل ۱۹۶۰ مراحل مختلف کار صحافی; از دوختن تا پرس کردن و بسته‌بندی، بدون دخالت دست انجام می‌گرفت. در اواخر دهه ۱۹۶۰، ماشین‌هایی به‌وجود آمدند که قادر بودند تا ۶۰ جلد کتاب را در یک دقیقه صحافی کنند. در صحافی ماشینی پیشرفته امروزی; مراحل مختلف صحافی که جدا جدا و توسط ماشین‌های مختلف انجام می‌گرفت، یکپارچه شده است. این ماشین‌ها تمامی مراحل صحافی را انجام داده، حتی در آخرین مرحله برای توزیع بسته‌بندی می‌کنند.

تاریخچه صحافی در ایران

صحافی و جلدسازی در ایران در عصر صفویه به اوج خود رسید; و هنرمندان اصفهانی در تکامل آن ابتکار و خلاقیت بی‌مانندی از خود نشان دادند بود. در دوره صفویه در سمرقند، بخارا، مشهد و اصفهان کاغذسازی رواج داشت; و همچنین تا زمان قاجار نیز ادامه پیدا کرد; ولی بعد از آن کاغذسازی دستی تنزل و کاغذسازی به شکل دیگری رونق یافت.

این هنر در دوره تیموریان و بخصوص در مکتب هرات پایه‌گذاری شده بود. انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت کشور; و حمایتی که از هنرمندان به عمل آمد; باعث شد قرآن‌های دست نوشته مجلل و فاخر به بهترین وضع و شیوه صحافی شود. نسخه‌های زیادی از شاهنامه، اشعار نظامی، جامی و آثار سایر سرایندگان نامدار و مشهور; به دست جلدسازان و صحافان سپرده شد تا به شاهکارهائی از هنر تبدیل بشوند.

در این زمان بود که آثار خطاطان بزرگ نستعلیق مانند; سلطان علی مشهدی، میرعلی کاتب و دیگران جمع‌آوری شد; و جلدسازان با استفاده از روش‌های ابداعی خویش آثاری بوجود آوردند که بسیاری از آن‌ها امروز زینت بخش موزه‌های بزرگ جهان است. هنرمندان بزرگ این فن در فنون صحافی و اقسام جلدسازی سوخت و روغنی و سیاه و حاشیه‌سازی; کتب این هنر را به مرحله ای رساندند که بسیاری از آثار این دوران بر مکتب هرات برتری یافتند.

در دوره صفویان هنرمندان این رشته از صنعت دستی; در بیشتر صنایع ظریفه آن روزگار مهارت داشتند; به‌طوری‌ که در شرح حال اکثر قریب به اتفاق این هنرمندان می‌بینیم در خطاطی و نقاشی و تذهیب و مرکب‌سازی و میناکاری و کاغذسازی نیز سرآمد بودند. پس از دوره صفوی با انتقال پایتخت از اصفهان; هنر صحافی نیز مانند دیگر هنرها در بوته فراموشی گرفتار شد. در دوران قاجار بار دیگر صحافان و جلدسازان به احیاء این هنر پرداختند. از بزرگان این هنر در دوران قاجاریه آقا محمدتقی صحاف اصفهانی است; که علاوه بر صحافی و جلدسازی, در طراحی و رسامی و طرح نقشه‌های قالی و کاشی کاری و معرق‌سازی با پوست و بسیاری از فنون دیگر در زمان خود بی‌نظیر بود. صحافی سررسید یکی از تخصص های مجتمع چاپ و بسته بندی پارت می باشد.

فردریش لانکامرر در سال‌های پس از جنگ دوم تا پس از انقلاب ایران نقش مهمی در صنعت صحافی ایران داشت و کتاب‌های صحافی شده او در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.

منابع

کتاب آشنایی با صنعت چاپ از حروف چینی تا صحافی